9:00 Referat jest formą przeglądu badań wykorzystujących techniki neuroobrazowania w celu rozpoznania mózgowej organizacji języka migowego oraz zmian neuronalnych zachodzących w toku nauki języków w różnych modalnościach sensorycznych. Język migowy angażuje te same obszary, które są aktywowane przez języki foniczne. Istnieją jednak dowody na wskazujące na różnice w funkcjonowaniu mózgów osób posługujących się komunikacją werbalną i niewerbalną wynikające z prawidłowej kompensacji i adaptacji funkcji poznawczych do sposobu porozumiewania się. Nauka języka migowego daje możliwość przystosowawczej reorganizacji procesów językowych, co niesie za sobą potencjał wykorzystywania języków przestrzenno-wizualnych w rehabilitacji pacjentów z afazją i nie tylko.
[tutaj transkrypcja]
Dzień Dobry Nazywam się Ida Parfimczyk
Jestem psychologiem praktykiem i doktorantką na Akademii Kaliskiej Dzisiaj chciałabym w ogólnym zarysie przybliżyć państwu to czego dzięki dokonaniom neuronauk dowiadujemy się o języku migowym. Język migowy to nie jest ułomny substytut języka wokalnego, który ogranicza potencjał użytkownika. Jest naturalnie występującym językiem wykorzystywanym w społecznościach niesłyszących i wykazującym pełen zakres złożoności językowej. Jego opanowanie jest równoznaczne z przyswojeniem języka fonicznego. Wzbudza on w ostatnich latach coraz większe zainteresowanie badaczy, szczególnie w aspekcie porównawczym z językiem fonetycznym. Istnienie dwóch fundamentalnie różnych form ludzkiego języka, jednej wyrażanej za pomocą artykulacji manualnej i cielesnej, postrzeganej przez układ wzrokowy, a drugiej wyrażanej przez układ głosowy i odbieranej przez układ słuchowy, pozwala badaczom zidentyfikować wspólne dla wszystkich form językowej komunikacji ludzkiej wzorce aktywności nauronalnej i rozpoznać mózgową organizację omawianych języków. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu nieinwazyjnych technik neuroobrazowania, takich jak funkcjonalny rezonans magnetyczny, który pozwala na poznanie pracy mózgu człowieka w czasie wykonywania różnych czynności, w tym procesu nabywania i odbioru mowy . Z danych pozyskanych w toku badań wykorzystujących tego rodzaju metody, prowadzonych przez wiele niezależnych zespołów badawczych wynika, że język migowy angażuje te same obszary, które są aktywowane przez języki foniczne. W przetwarzanie języka migowego i fonicznego zaangażowane są klasyczne obszary językowe zlokalizowane wokół bruzdy Sylwiusza, co dokumentują badania pacjentów cierpiących z powodu afazji.
Francuski neurolog, Paul Brock, odkrył w XIX wieku, że ludzie, którzy utracili możliwość mówienia przy zachowaniu zdolności rozumienia słyszanej mowy mają uszkodzoną część lewej półkuli mózgu. U głuchych pacjentów uszkodzenia tego typu objawiają się zaburzeniami programowania komunikatów migowych. Pole w mózgu odpowiedzialne za ekspresję mowy Brock określił w pobliżu kory ruchowej, odpowiedzialnej za pracę mięśni ust. Obszary te są aktywne u słyszących, gdy mówią, u głuchych, gdy migają. Z kolei Carl Wernicke, zauważył, że osoby płynnie mówiące, ale nie rozumiejące mowy mają uszkodzenie w innej części lewej półkuli, tj. w pobliżu kory słuchowej – docierają tu bodźce słuchowe. Jest to lokalizacja ośrodka rozumienia mowy. Uszkodzenie tej okolicy u Głuchych pacjentów powoduje trudności z rozumieniem języka migowego.
Symptomy zaburzeń migania i rozumienia komunikatów kodowanych w systemie języka migowego są więc analogiczne do objawów zaburzeń w przypadkach afazji Wernickego i afazji Broca. Lokalizacja uszkodzeń mózgu pacjentów doświadczających powyższych trudności w posługiwaniu się językiem migowym koreluje z anatomicznymi strukturami odpowiedzialnymi za czynności tworzenia i rozumienia komunikatów werbalnych przez osoby słyszące.
Badania neuroobrazujące aktywności mózgów zdrowych dorosłych zidentyfikowały dodatkowe struktury związane z językiem poza obszarami Broca i Wernickego. To lewa część grzbietowo-bocznej kory przedczołowej i cały zasięg lewego górnego zakrętu skroniowego. Obszary te wykazywały aktywność, gdy osoby słyszące czytały po angielsku, a Głusi rozpoznawali komunikaty w języku migowym. Natomiast lewa dolna kora czołowa to region uczestniczący w generowaniu języka, zarówno ukrytego, jak i jawnego, wokanego lub migowego. proces odpowiadający cichej artykulacji u osób niesłyszących może obejmować przekrój wyobrażeń znaków. Te obszary mogą pośredniczyć w języku niezależnie od modalności sensorycznej i struktury języka.
Warto zwrócić jeszcze uwagę na specjalizacje półkul mózgowych, która także jest tożsama dla użytkowników języków w różnych modalnościach.
Prawa półkula współuczestniczy w opracowywaniu materiału językowego, odczytuje dostępną przez krótki czas, dużą, ubogą w szczegóły i nową informację, charakteryzuje ją równoległe przetwarzanie danych. warunkuje ona także rytm, świadomość przestrzeni, obraz całości, wyobraźnię, postrzeganie kolorów, rozmiarów –. Z kolei lewa półkula odczytuje szczegóły, małe obrazy, złożone, znane informacje, charakteryzuje ją sekwencyjność, kieruje słowami, liczbami, zbiorami, logiką, hierarchią, linearnością, analizą – jest techniczna, logiczna. Obie półkule udostępniają sobie wzajemnie dane. Aktywacja w lewej półkuli ma takie samo znaczenie dla języka migowego i fonicznego. W przypadku natomiast uszkodzenia prawej półkuli nie zauważono, aby miało ono wpływ na pojawienie się zaburzeń w posługiwaniu się językiem migowym. Osoby z tym uszkodzeniem poprawnie migały, rozumiały i używały gramatyki. Było tak nawet w przypadkach poważnych uszkodzeń okolic wzrokowo-przestrzennych – osoby takie miały problemy z odtworzeniem rysunków (zespół zaniedbywania stronnego).
Te wszystkie wyniki badań pozwalają stwierdzić, że lingwistyczne działanie mózgu nie jest bezpośrednio uzależnione od sposobu zmysłowego pozyskiwania danych, ale jest określone strukturą systemu semiotycznego zakodowanego w języku
Ta wiedza może być bardzo pomocna w terapii niesłyszących pacjentów. Sugeruje, że np. w przypadku guzów mózgu trzeba przy operacjach neurochirurgicznych postępować podobnie jak u pacjentów słyszących – oszczędzając ośrodki mowy. Typy afazji u głuchych przypominają afazję u słyszących i występują po uszkodzeniach analogicznych struktur w mózgu jak u słyszących, postępowanie w rehabilitacji neuropsychologicznej użytkowników języka migowego doświadczających objawów afazji może więc być analogiczne do oddziaływań terapeutycznych podejmowanych w stosunku do pacjentów słyszących. miejsce terapii języka migowego w rehabilitacji pacjentów z afazją pozostaje jednak obszarem do dalszych analiz i wyjaśnień.
Należy jednak zaznaczyć, że istnieją także dowody wskazujące na różnice w funkcjonowaniu mózgów osób posługujących się komunikacją w różnych modalnościach sensorycznych, które wynikają z prawidłowej kompensacji i adaptacji funkcji poznawczych do sposobu porozumiewania się. Po pierwsze W przypadku języka fonicznego widoczna jest aktywacja obszarów w płacie skroniowym, które odpowiadają za przetwarzanie słuchowe, natomiast w trakcie użytkowania języka migowego obserwuje się aktywacje w płacie skroniowym i potylicznym w rejonach związanych z przetwarzaniem wizualnym. W czasie pokazywania znaków można też zaobserwować dodatkową aktywację płata ciemieniowego. Po drugie rozumienie języka migowego jest bardziej bilateralne niż języka fonicznego.
Ważne pytanie, które stawiają badacze języka migowego dotyczy tego, czy posługiwanie się językiem wizualno przestrzennym ma wpływ na organizację pracy mózgu. Dane wskazują na to że tak. Dotyczy to zarówno ogólnego przetwarzania mowy, jak i bardziej specyficznych funkcji, jak odbieranie wyrazu twarzy.
Język migowy ma niezwykłą gramatykę, która opiera się na przestrzeni trójwymiarowej (przykładem tego jest pokazanie na linii następstwa czasu wydarzenia najdawniejsze pokazywane są z lewej strony, w miarę przemieszczania się w stronę teraźniejszości, znaki są wykonywane coraz bardziej do środka, aż do pokazywania przyszłości po prawej stronie). Wiele znaków jest pokazywanych w silnym odchyleniu od miejsca, gdzie spodziewalibyśmy się je zobaczyć – na środku. W związku z tym, osoby posługujące się językiem migowym rozwijają lepszą zdolność postrzegania ruchu w obszarze peryferyjnym, a także do przełączania uwagi na pole peryferyjne, co skutkuje lepszym przeszukiwaniem przestrzeni w porównaniu do osób słyszących, nie posługujących się językiem migowym.
Inną znaczącą zmianą związaną z procesem przyswajania języka migowego jest lepsza zdolność do rotacji mentalnych. Związane jest to również ze specyfiką języka wszystkie znaki są pokazywane z perspektywy osoby migającej. Osoba, która odbiera komunikat, musi go obrócić w swoim umyśle. Można to porównać do pokazywania drogi – pokazujemy ją ze swojej perspektywy, a osoba patrząca, musi ją „obrócić w głowie”.
Posługiwanie się językiem migowym wpływa również na przetwarzanie ruchu. To na nim opiera się cały język i bez niego nie byłoby komunikacji. Widać to w różnicy aktywności górnej części płatu skroniowego – u osób słyszących lateralizacja w tym regionie jest raczej przesunięta w prawo, w przeciwieństwie do osób migających, u których ten obszar silniej jest aktywny po lewej stronie. Może być to powiązane z faktem, że dziecko, które uczy się języka migowego, musi odczytać z ruchu jego semantyczne znaczenie. Ponieważ lewa półkula odpowiada za rozumienie języka, staje się ona preferowana zarówno dla przetwarzania znaków które mają znaczenie, jak i ruchów bez znaczenia językowego. Być może przyspiesza to komunikację między ośrodkami, a co za tym idzie, pozwala szybciej rozpoznawać znaki, jednak taka hipoteza nie ma swojego potwierdzenia w badaniach.
Okres nauki języka migowego nie musi być długi aby tego typu zmiany były widoczne. Są badania w których u osób słyszących uczęszczających na kurs języka migowego Już po 3 miesiącach nauki zaobserwowano lepszą zdolność do mentalnej rotacji (umiejętność obracania wyobrażonego obiektu w przestrzeni dwu- lub trójwymiarowej) w porównaniu do osób nie mających kontaktu z językiem wizualno-przestrzennym. Analogiczne zjawisko zaobserwowano wcześniej wśród głuchych i słyszących, od urodzenia korzystających z języka migowego. nauka języka migowego może być dobrym treningiem wyobraźni przestrzennej.
Tego typu wyniki stanowią wyjątkowy dowód na plastyczność mózgu i jego zdolność do przystosowania się do warunków życia, zwłaszcza w tak ludzkiej dziedzinie, jak język. W ramach podsumowania chciałabym jeszcze raz zaznaczyć, że z nauki języka wizualno przestrzennego jakim jest PJM płynie szereg korzyści. Dzieci posługujące się językiem migowym od najmłodszych lat w związku z tym, że wymaga on od osób słyszących przejścia z kanału percepcji słuchowej na wzrokową, osiągają lepsze wyniki w nauce czytania, pisania oraz malowania niż dzieci nie objęte nauką języka migowego. Podczas nauki języka migowego wzmacniana jest sprawność percepcyjna. U osób uczących się języka migowego polepsza się pamięć wizualna (wiemy, gdzie została położona książka, potrafimy odwzorować figury, kształty, odczytywać kierunki na mapie). Język migowy jest językiem przestrzennym, dlatego też jego nauka sprzyja rozwijaniu wyobraźni przestrzennej. podczas nadawania komunikatu aktywne są obie półkule, co ma wpływ na spowolnienie procesu starzenia się mózgu. Ma on bogaty potencjał terapeutyczny. Wymieniony przeze mnie zbiór nie jest wyczerpujący, nie obejmuje kwestii związanych ze zwiększaniem dostępności, integracją społeczną i wielu innych. Jest natomiast próbą podkreślenia tego jak wielką wartość może nieść za sobą jego popularyzacja. Dziękuję za uwagę
