10:15 Leonardo da Vinci, Michał Anioł są symbolami twórców najpiękniejszych dzieł malarskich w historii świata, znanymi na całym świecie. Powstaje zarazem pytanie o dostępność tej wiedzy dla osób głuchych i słabosłyszących. W jaki sposób powinno się opowiadać o historii sztuki w polskim języku migowym oraz przełożyć skomplikowaną terminologię na język wizualno-przestrzenny. Referat jest podsumowaniem praktycznych badań autorki w ramach realizowanych autorskich projektów filmów edukacyjnych z historii sztuki, które są elementem składowym realizowanego doktoratu wdrożeniowego z zakresu dostępności kultury i sztuki dla osób głuchych i słabosłyszących w Polsce pod kierunkiem prof. Anety Pawłowskiej (Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Łódzkiego). [transkrypcja ponizej]
Translacja sztuki i jej historii na język wizualno-przestrzenny Dzień dobry Państwu! Nazwiska Leonarda da Vinci i Michała Anioła są we wszystkich książkach o historii, kulturze, literaturze. Są symbolami twórców najpiękniejszych dzieł malarskich w historii świata, znanymi na całym świecie. Powstaje zarazem pytanie o dostępność tej wiedzy dla osób głuchych i słabosłyszących. W jaki sposób powinno się opowiadać o historii sztuki w polskim języku migowym oraz przełożyć skomplikowaną terminologię na język wizualno-przestrzenny?
Odpowiedź na to pytanie jest próbą podsumowania praktycznych badań autorki w ramach realizowanych autorskich projektów filmów edukacyjnych z historii sztuki, które są elementem składowym realizowanego doktoratu wdrożeniowego z zakresu dostępności kultury i sztuki dla osób głuchych i słabosłyszących w Polsce pod kierunkiem prof. Anety Pawłowskiej (Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Łódzkiego). Problemy tłumaczenia językowego z polskiego języka na polski język migowy są często poważnym problemem przy jednoczesnym braku świadomości osób słyszących pracujących w kulturze, że osoby głuche i słabosłyszące myślą w nieco inny sposób (jest to inteligencja wizualna) i są też słabiej wyedukowane w obszarze kultury i sztuki ze względu na słabą ofertę edukacyjną w szkołach dla głuchych i w szkołach integracyjnych. Częściowo lukę edukacyjną wypełnia ogólnodostępna w Internecie Encyklopedia Sztuki w PJM – cztery edycje projektu wymyślonego i koordynowanego przez Paulinę Celińską koordynatorkę dostępności w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie. Problem dostosowania tekstów z zakresu kultury i sztuki do tłumaczenia na język migowy polega na braku adekwatnych znaków migowych na trudne słownictwo z wyżej wymienionego obszaru wiedzy. Koncepcja Easy-to-read (łatwości zrozumienia, łatwości czytania, jest to zasada tekstów uproszczonych i nieskomplikowanych dla osób głuchych, z autyzmem, osób niewidomych itp.) napotyka tutaj bardzo duże przeszkody w postaci zbioru słów, do których nie można zastosować synonimów mających swoje odpowiedniki w postaci znaków migowych lub idiomów migowych. Opisywane problemy wystąpiły przy realizacji projektu Sztuka prehistoryczna i sztuka antyku – podręcznik historii sztuki w Polskim Języku Migowym, we współpracy autorki z Grupą Artystów Głuchych i prof. Anetą Pawłowską z Uniwersytetu Łódzkiego.
Historia i terminologia sztuki zawierają bardzo wiele terminów specjalistycznych, które nie mają swoich odpowiedników/ synonimów w zbiorze znaków migowych. Przy redakcji tekstów z historii sztuki przy wspomnianej już Encyklopedii Sztuki w PJM i bazie wiedzy pojawiły się spore problemy przy opracowywaniu tekstów. Hasła z obszaru sztuki często zawierają słowa, które są wyspecjalizowane i zarazem nieznane osobom znającym pobieżnie historię sztuki lub też nie znającym jej w wystarczającym stopniu by rozumieć definicję. Wyjaśnienia do tego typu terminów specjalistycznych powinny być zawarte w samej definicji, przykładowo: Dekoracja w architekturze romańskiej
We wnętrzu kościołów, na ścianie międzynawowej, pod filarami występują galerie, arkady oddzielające nawę główną. Większość kościołów romańskich nie ma frontu – fasady, jedynie kościoły pielgrzymkowe miały fasady rozbudowane i bogato dekorowane rzeźbiarskimi elementami w tympanonie (półkoliste lub ostrołukowe pole nad drzwiami). Spotyka się formę drzwi – portale czyli drzwi z bogatym obramowaniem. Kościół Św. Andrzeja w Krakowie
Kościół św. Andrzeja w Krakowie zachował do dziś pierwotną bryłę romańską. Powstał na przełomie XI/XII wieku. Ma on charakter obronny. Jest dwuwieżową bazyliką typu saskiego, złożoną z krótkiego (jednoprzęsłowego) trójnawowego korpusu, transeptu oraz prezbiterium zamkniętego apsydą. Prezbiterium odgradzało od nawy lektorium (murowana lub drewniana przegroda). Kamienne mury tworzą głównie naprzemienne warstwy wapienia i piaskowca. Nad nawami wznosiły się empory, które obiegając wnętrza wież kończyły się w bocznych ramionach transeptu. Nawę środkową od bocznych odgradzają filary arkadowe (pochodzące raczej z okresu baroku), związane z lizenami (płaski, pionowy występ w murze zewnętrznym) u ścian bocznych, przy ścianach obu wież. Charakter trudnych pojęć architektonicznych zawartych w definicjach pokazuje, że trzeba je wyjaśniać w nawiasie. Biorąc pod uwagę fakt, iż historia sztuki jest działem, który nie cieszy się powszechnym zainteresowaniem wśród odbiorców i jest raczej wiedzą skierowaną do pasjonatów, znawców, to istnieje niepisana zasada unikania zbytniego upraszczania tego typu specjalistycznej wiedzy. Ta zasada wymaga od tłumacza treści w obszarze historii sztuki, sporej wiedzy, znajomości translatoryki tego typu tematyki oraz biegłej/natywnej znajomości języka migowego. Bardzo dużą rolę odgrywają elementy przestrzenno-wizualne, które pomagają zobrazować szczególnie elementy architektoniczne, których terminy są bardzo specjalistyczne i niemożliwe do zastąpienia innym słowem. W przypadku terminów nie mających swoich odpowiedników w postaci znaków migowych, stosuje się literację alfabetyczną z dodatkowym wyjaśnieniem co to oznacza. Najczęściej wyjaśnienia są ujęte w nawias w tekście pisanym a w tłumaczeniu migowym oznaczane dodatkowym znakiem migowym dla wstępu do wyjaśniania pojęcia W przypadku cech architektury, często spotykane są słowa oznaczające ten sam typ budynku w różny sposób np.: katedra, bazylika, kościół, archikatedra itp. W języku migowym te słowa mają swoje odpowiedniki podkreślane elementami wizualnymi wielkości lub ważności w hierarchii kościelnej.
Bardzo ważne jest też pokazanie w języku migowym przestrzeni architektury, lokalizacji poszczególnych budynków – tutaj niezbędne są elementy wizualno-przestrzenne w celu pokazania planu budynków Znajomość planu budynków i poszczególnych elementów architektonicznych przylegających do fragmentów danego budynku wymaga wyobraźni przestrzennych i znajomości planów konkretnego budynku W przypadku opisu poszczególnych obrazów, ich wyglądu oraz poszczególnych fragmentów to stosuje się technikę tłumaczenia odbicia lustrzanego, żeby odbiór opisu obrazu nie był sprzeczny ze sposobem jego oglądania w albumach lub na wystawach Bardzo ważna jest przy tego typu filmach edukacyjnych rola konsultanta języka migowego, który obserwuje podczas nagrań tłumacza i zwraca uwagę na błędy i pomaga je wyeliminować Konsultant pracuje również na etapie przygotowania tłumaczy do tłumaczenia i ich wspiera poprzez dyskusję na temat sposobu tłumaczenia i doboru elementów wizualnych w celu dobrego zobrazowania danego hasła z historii sztuki Podsumowując metody pracy translatorskiej z realizacji historii sztuki w języku migowym są także stosowane w innych dziedzinach wiedzy specjalistycznej a język migowy nie jest wyłącznie formą komunikacji, jest bowiem bardzo interesującym językiem przestrzenno-wizualnym, któremu należy się szacunek lingwistyczny Podsumowanie skrótowe tego co Państwu chciałam powiedzieć jest też swego rodzaju wstępem do dyskusji i dalszego rozwoju w celu by tworzenie filmów edukacyjnych we wszystkich dziedzinach wiedzy było rozwijane z zachowaniem wysokiego standardu jakości poziomu wykonania filmów
